Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu

Bilindiği gibi Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK-orjinal kısaltma:IAEA), nükleer enerjinin barışçıl kullanımı, askeri amaçlar için kullanılmasını engelleme gibi görevlerle Birleşmiş Milletler (BM) bünyesinde oluşturulmuş olan bağımsız ve kendi statüsüne sahip olan uluslararası bir kuruluştur. II. Dünya Savaşı sonrasında yayılmaya başlayan atom enerjisinin yeni facialara yol açmaması hedefiyle, BM üyesi ülkelerin büyük bir çoğunluğu bu oluşumun içinde yer almıştır. Son yıllarda ise özellikle İran ve Kuzey Kore'nin uranyum zenginleştirme programları sayesinde dünya gündeminde sıklıkla yer almaktadır. 1997'den bu yana kurumun başında 2005'te Nobel Barış Ödülü'ne layık görülen Mısırlı Muhammed El Baradey bulunmaktaydı. Ancak Baradey, UAEK başkanlığı boyunca, gelişmelere siyasi yaklaşmakla ve sorunların çözümünde etkin rol alamamakla suçlanıyordu. Zira görevi süresince nükleer enerjinin askeri amaçlarla kullanılmaması ilkesini alenen çiğneyen Kuzey Kore bu tavrını halen sürdürmekteyken, İran'ın nükleer programı, başta İsrail olmak üzere birçok devlete endişe vermektedir. Görev süresi 30 Kasım 2009'da sona erecek olan Baradey'in, bahsi geçen konularda yeterli başarıyı gösteremediği aşikârdır. Burada değinmemiz gereken bir diğer mesele de, UAEK'nin, nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanılması hususunda ne derece etkili bir kuruluş olduğudur. Zira taahhütlerini yerine getirmeyen ülkelere karşı caydırıcı yaptırımlarının olduğunu söylemek mümkün değildir. Ancak BM'yi bir "belediyeye", Kuzey Kore, İran gibi ülkeleri "mahallelere" ve atom enerjisini askeri amaçlarla kullanmayı da "yangına" benzetecek olursak, UAEK bir "itfaiye" teşkilatının yerini almaktadır. Dolayısıyla bir mahallede yangın çıktığında itfaiye teşkilatının tek başına bu yangını söndürmesi muhtemel değildir. Yangını söndürmede el birliğiyle hareket edilmesi ve mutabakata varılması gerekmektedir. Durum böyleyken, başarısızlığın tek başına UAEK'ya ait olması beklenemez.

Her şeye rağmen 12 yıl boyunca uluslararası önemde bir teşkilata başkanlık yapmış olan Baradey, Aralık ayında görevini Japon temsilci Yukiya Amano'ya bırakacak. Yeniden aday olmayacağını daha önce açıklamış bulunan Baradey'den sonra Amano, UAEK tarihindeki 5. başkan olacak. Washington, Brüksel gibi merkezlerde diplomatlık yapmış olması ve silahsızlanma, nükleer silahlar gibi konularda uzman bir hukukçu olması, UAEK üyesi batılı devletler tarafından destek görmesini sağlamıştır. UAEK yönetim kurulunda yapılan oylamada Güney Afrika temsilcisi Abdül Samed Minti'yi geçerek seçilen Amano, genel kurulda 148 üyenin onayını aldığı takdirde göreve başlayacak. Amano ile birlikte özellikle Kuzey Kore'nin nükleer programı konusunda olumlu adımlar atılabileceği kanaatini taşımakla beraber, İran'daki durumun soğuyarak risk önceliği olmaktan çıkacağını düşünmekteyim. Zira cumhurbaşkanlığı seçimleri sonrasında yaşananlar nedeniyle batı ile ilişkileri gerilen İran'ın uranyum zenginleştirme çalışmalarına hız vererek ipleri koparması beklenmemelidir. Bunların yanı sıra yeni başkan Amano'yu bekleyen bir diğer önemli mesele de nükleer silahların teröristlerin eline geçme olasılığının sıkı önlemler alınmak suretiyle ortadan kaldırılmasıdır. Bu konuda akla gelen ilk ülke ise Pakistan'dır.

Amano'nun çalışmalarının Baradey'den daha çok verim sağlaması hem dünya barışı hem de BM sisteminin devamı açısından son derece önemlidir.